Wyremontowana, zabytkowa, śluza północna Węzła Wodnego Przegalina gościła grupę społecznych aktywistów i lokalne media z Wyspy Sobieszewskiej.

Zwiedzającym zaprezentowane zostały wyremontowane komory śluz i odrestaurowana zabytkowa maszynownia. Węzeł Wodny Przegalina, położony na Wyspie Sobieszewskiej, pełniący ważną rolę w systemie ochrony przeciwpowodziowej Żuław, budzi żywe zainteresowanie społeczności Sobieszewa. Przesłanką do wizyty było zakończenie na początku tego roku przebudowy Węzła Wodnego.

Podczas wizyty goście zapoznali się z zakresem przebudowy obiektu oraz jego historią.

Geneza budowy śluzy w Przegalinie

W XIX wieku Żuławy, w tym Gdańsk, były trzykrotnie nawiedzane przez katastrofalne powodzie. Pod wpływem strat, jakie wtedy odnotowano, ówczesne władze podjęły decyzję o regulacji Wisły i skróceniu ujściowego odcinka rzeki poprzez budowę przekopu mającego przyspieszyć spływ wód zagrażających Żuławom i Gdańskowi. Inwestycja ta wiązała się z odcięciem odnóg ujścia Wisły: Szkarpawy  i Nogatu oraz wykonaniu nowego ujścia między Świbnem a Mikoszewem (tzw. Przekopu). W 1895 roku dotychczasową odnogę ujścia Wisły, prowadzącą przez Gdańsk, odcięto w miejscowości Błotnik, powstała w ten sposób Martwa Wisła. Od tej pory żegluga od strony Wisły w kierunku Gdańska jest możliwa przez śluzę w Przegalinie.

Węzeł Wodny

Węzeł wodny Przegalina umożliwia swobodną przeprawę barek i statków pomiędzy martwą Wisłą i Przekopem Wisły – szlaku międzynarodowej drogi wodnej E40, łączącej Morze Czarne i Bałtyk. Rocznie na śluzie odbywa się ok. 1500 śluzowań. Węzeł pełnił też ważną rolę w systemie zabezpieczeń przeciwpowodziowych Żuław Gdańskich i samego Gdańska - górne wrota śluzy pełnią funkcję wrót przeciwpowodziowych. Węzeł wodny w Przegalinie tworzą dwie śluzy – Południowa i Północna. Pierwsza, wybudowana w latach 1975-1982, w miejscu połączenia rzeki Wisły z Martwą Wisłą, jest obecnie jedynym stopniem wodnym na drodze wodnej Wisły Gdańskiej. Długość użytkowa komory śluzy wynosi 188,37 m, a szerokość 11,91 m. Obiekt umożliwia przeprowadzenie śluzowania jednostek pływających przy maksymalnej różnicy poziomów wody pomiędzy stanowiskiem górnym i dolnym wynoszącej 2,49 m. Zabytkowa śluza Północna, która powstała w roku 1895, w roku 1992 została wpisana do rejestru zabytków i jest obecnie wyłączona z eksploatacji.

Przebieg przebudowy

Zespół śluz nie doznał uszczerbku podczas II wojny światowej, a jego część techniczna nie została rozszabrowana w powojennej zawierusze. Większa część wyposażenia, pochodząca z końca XIX w., pozostała w stanie nienaruszonym. W przeciwieństwie do rozwiązań technicznych stosowanych w większości podobnych obiektów hydrotechnicznych, w napędzie hydraulicznym Śluzy Północnej w Przegalinie medium roboczym, wykorzystywanym do przekazywania mocy, nie jest olej, lecz woda.

Historycznie wyposażenie techniczne Śluzy Północnej obejmowało studnię wraz z pompą i zbiornikiem wody biernej stanowiących źródło zasilania w wodę napędu hydraulicznego, zespół pompy hydraulicznej z jej napędem – pompa napędzana była przez lokomobilę parową i akumulator hydrauliczny będący źródłem mocy dla napędów elementów śluzy, układ przewodów hydraulicznych wysokiego ciśnienia łączących akumulator hydrauliczny z napędzanymi urządzeniami, napędy hydrauliczne wrót, napędy hydrauliczne zastawek na kanałach obiegowych oraz układ sterowania tymi urządzeniami, na który składały się sterowane ręcznymi dźwigniami bloki zaworów, a także napędzane ręcznie zastawki na wrotach oraz ręczne pompy do usuwania wody z komór wypornościowych wrót, zespół kabestanów i most obrotowy z napędzającym go mechanizmem hydraulicznym.

Do dziś zachowały się nieomal wszystkie wymienione mechanizmy z wyjątkiem maszyny parowej, która w okresie międzywojennym została zastąpiona napędem elektrycznym uzupełnionym silnikiem spalinowym, używanym do napędu maszyn w przypadku awarii. Oba silniki się zachowały i znajdują się, w pełni sprawne, w pomieszczeniu maszynowni.

Modernizacja Węzła Wodnego Przegalina objęła przebudowę Śluzy Południowej i miejsca cumowania dla lodołamaczy oraz remont konserwatorski Śluzy Północnej wraz z maszynownią. Modernizacja śluzy Południowej dotyczyła remontu komory śluzy oraz przebudowy automatyki jej maszynowni. W zakresie prac znalazł się również remont umocnień brzegowych, przeprowadzono też rozbiórki, odbudowy i remonty istniejących obiektów. Zbudowano trzy nowe budynki: dwa magazynowe i jeden socjalno-warsztatowy oraz rozbudowano bazę dla ośmiu lodołamaczy i innych jednostek pływających Wód Polskich. Drewniany budynek dawnego Nadzoru Wodnego, który wpisano do rejestru zabytków, został wyłączony do osobnych prac konserwatorskich.

Podczas remontu Śluzy Północnej dokonano oceny stanu elementów napędu. Wszystko zostało skrupulatnie rozebrane i oczyszczone. Okazało się, że urządzenia znajdujące się w maszynowni oraz mechanizmy terenowe były zachowane w stosunkowo dobrym stanie. Specjaliści porównali istniejące urządzenia z zachowaną oryginalną dokumentacją śluzy. Ustalono, że brakowało jedynie niewielkich elementów, takich jak zawory, smarowniczki, złączki. Wszystkie brakujące części zostały uzupełnione, a spośród tych, które były uszkodzone, część została naprawiona lub pieczołowicie zrekonstruowana. Całość mechanizmu napędu wrót dokładnie oczyszczono i zabezpieczono antykorozyjnie. W najbliższym czasie, po napełnieniu instalacji wodą, wrota śluzy będą uruchomiane dla celów demonstracyjnych. Sama śluza nadal pozostanie wyłączona z eksploatacji.

Projekt Żuławski i finansowanie

Koszt przebudowy Węzła Wodnego Przegalina wynosił 64,5 mln zł.

Inwestycja „Przebudowa stopnia wodnego Przegalina” jest jednym z pięciu zadań realizowanych w ramach projektu pn. "Kompleksowe zabezpieczenie przeciwpowodziowe Żuław – Etap II – Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Gdańsku". Projekt przyczyni się do odbudowy i modernizacji systemu ochrony przeciwpowodziowej wpływającego bezpośrednio na wzrost potencjału dla zrównoważonego rozwoju Żuław Wiślanych. Wśród zadań Projektu znajduje się również odbudowa 19 ostróg na Wiśle (ukończona), budowa wrót sztormowych na rzece Tudze, badania batymetrii dna ujścia Wisły oraz rozbudowa Systemu Monitoringu Ryzyka Powodziowego (SMoRP). Budżet całego Projektu wynosi ponad 130 mln zł. Projekt jest współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014-2020. w 85 proc., Skarb Państwa dofinansował projekt w wysokości 15 proc.

Więcej o projekcie na www.zulawy.gda.pl.